Anna Wazówna – staropolska erudytka

W sobotę 15 lutego 2025 roku o godzinie 12.00 oprowadzanie kuratorskie Marty Dardzińskiej.

Czas

14 lutego – 30 marca 2025 roku

Miejsce

Muzeum Pana Tadeusza
Sala Biblioteka
Rynek 6, Wrocław

Anna Wazówna

Anna Wazówna (1568–1625) – potomkini Jagiellonów po kądzieli, a po mieczu szwedzka królewna, siostra Zygmunta III Wazy, starosta brodnicki i golubski. Jej wykształcenie oraz zaangażowanie w sprawy polityczne, społeczne i naukowe czyni z Anny jedną z najistotniejszych postaci kobiecych czasów Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Władała sześcioma językami (poza ojczystym szwedzkim znała także polski, łacinę, francuski, włoski i niemiecki), interesowała się teologią, historią, filozofią, medycyną i botaniką. Jako ewangeliczka pełniła rolę przedstawicielki protestantów, zabiegając o respektowanie w Rzeczpospolitej ich praw wyznaniowych. Będąc siostrą króla i jego zaufaną doradczynią, miała wpływ na kształt polityki Zygmunta III Wazy, pośredniczyła także pomiędzy monarchą a poddanymi. Wazówna, dzięki swojej wysokiej pozycji społecznej i niezależności majątkowej, mogła pozwolić sobie na łamanie konwenansów – jej akademickie inklinacje przekraczały ramy obyczajowe epoki staropolskiej, na ogół dystansujące kobiety od spraw naukowych. Erudycja i potrzeba samorozwoju Anny miała przełożenie na edukację dziewcząt powierzonych jej na wychowanie – królewna dbała, aby panny z jej fraucymeru (dworu żeńskiego) odebrały rzetelne wykształcenie. Ponadto znana była z zamiłowania do botaniki i ziołolecznictwa, uprawiała ogrody w swoich posiadłościach, a także leczyła bliskich i poddanych, wykorzystując samodzielnie zdobywaną wiedzę.

Prezentacja obiektów powiązanych z Anną Wazówną upamiętnia jej postać w czterechsetną rocznicę śmierci (6 lutego 1625 roku). Są to dwa wydania zielnika autorstwa profesora Akademii Krakowskiej Szymona Syreńskiego, który poświęcił Annie swoje dzieło – warto zwrócić uwagę na stronę z dedykacją i herbem rodowym królewny (snopek Wazów). Zielnik ten szeroko opisuje znane wówczas rośliny i ich zastosowanie oraz stanowi jedno z najważniejszych opracowań tego typu w dawnej Polsce.

Wyrazem zaangażowania Anny w dyskurs religijny epoki stanowią dwa starodruki, również dedykowane królewnie: monumentalny wolumin ewangelicki „De Jesu, Scripturæ nucleo & medulla, Magnalia Dei […]”, a także traktat apologetyczny księdza Jerzego Cerazyna, kapelana królowej Konstancji (drugiej żony Zygmunta III). Kapłan skierował do Anny swoje dzieło, w którym wysunął argumenty poświadczające o słuszności rzymskiego katolicyzmu, mając na celu nawrócenie królewny. Ponadto prezentacja zawiera wizerunki osób z jej otoczenia: miniaturę z podobizną Zygmunta III Wazy, grafikę ukazującą królową Konstancję oraz drugą, przedstawiającą Syreniusza, z którym królewna korespondowała, dzieląc pasję do zielarstwa i medycyny.

Anna Wazówna jest jedną z kobiecych twarzy Rzeczpospolitej Obojga Narodów, a zarazem wybitną postacią dawnej Polski. Jej wkład w dorobek intelektualny epoki staropolskiej zapisał się na kartach historii, które niniejszym prezentujemy.

Prezentowane obiekty:

  • Szymon Syreński, „Zielnik Herbarzem z ięzyka Łacinskiego zowią to iest Opisanie własne imion, kształtu, przyrodzenia, skutkow y mocy Zioł wszelakich]”, Kraków 1613, starodruk
  • Jerzy Cerazyn, „Przyczyn Kilkadziesiąt, Które Katholika Każdego, w Powszechney Kościoła Chrześciańskiego Wierze zatrzymać maią, a ieśliby z niey wypadł, do niey go, za łaską Bożą, zaś przywrócić mogą”, Kraków 1612, starodruk
  • Valerius Herberger, Johann Friedrich Gleditsch, Zacharias Herberger, Heinrich Johann Richter, „De Jesu, Scripturæ nucleo & medulla, Magnalia Dei: Das ist Die grossen Thaten Gottes von Jesu, Der gantzen Schrifft Kern und Stern : Nebst beygefügtem Psalter-Paradise/Gefasset Durch [...] Valerii Herbergers”, Lipsk 1700, starodruk
  • „Szymon Syrenius M. D. Ziołopis wieku XVI”, August Wittmann, 1840; litografia, papier
  • „Konstancja Austriaczka, żona Zygmunta III”, Jan Krajewski, 1878; drzeworyt sztorcowy, papier
  • „Portret Zygmunta III Wazy, Króla Polski”, artysta nieznany, około 1625; olej, pergamin, Dar Fundacji Lanckorońskich, miniatura
Anna_insta