Czas i miejsce
W latach 2024-2028 w podległych MSZ placówkach zagranicznych (ambasadach, stałych przedstawicielstwach, konsulatach oraz instytutach polskich)
Autorzy
Andrzej Krajewski, Marek Mutor
Co łączy Witolda Gombrowicza, Czesława Miłosza, Marka Hłaskę, Melchiora Wańkowicza i Kazimierza Wierzyńskiego? Każdy z nich był „wygnańcem z wyboru” i znalazł się w gronie literackich patronów 2024 roku.
Z tej okazji na zlecenie Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Ossolineum powstała wystawa planszowa popularyzująca postacie pięciu pisarzy i poetów, bazująca na zbiorach ossolińskich działów bibliotecznych i muzealnych. Dzięki wsparciu East News, Archiwum Ośrodka „Pamięć i Przyszłość”, Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie, Muzeum Powstania Warszawskiego, Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie oraz Stowarzyszeniu Instytutu Literackiego Kultura, opowieść o „wygnańcach z wyboru” została dodatkowo wzbogacona archiwalnymi fotografiami w posiadaniu innych polskich instytucji.
Wystawa będzie prezentowana przede wszystkim poza granicami Polski – w placówkach podległych Ministerstwu Spraw Zagranicznych (w ambasadach, stałych przedstawicielstwach, konsulatach oraz instytutach polskich).
Na wystawie wykorzystano materiały pochodzące ze zbiorów: Archiwum Fundacji Ośrodka Karta, Archiwum Ośrodka “Pamięć i Przyszłość”, Narodowego Archiwum Cyfrowego, Bundesarchiv, East News, Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie, Muzeum Powstania Warszawskiego, Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie, Stowarzyszenia Instytut Literacki Kultura oraz Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Za sprawą swego talentu literackiego opuścił Europę latem 1939 roku. Rejs transatlantykiem „Chrobry” do Ameryki Południowej fundowało literatom Ministerstwo Przemysłu i Handlu. Gombrowicz cieszył się już sławą po sukcesie Ferdydurke. Wybuch II wojny światowej zastał go w Buenos Aires. Tam znalazł pracę w Banco Polaco. Żył skromnie, dzieląc czas między pracę a pisanie. Gdy wojna się skończyła postanowił nie wracać do rządzonej przez komunistów Polski. W ponownym odkryciu twórczości Gombrowicza pomógł Jerzy Giedroyć i jego Instytut Literacki, wydając powieść Trans-Atlantyk, dramat Ślub i fragmenty Dziennika. A potem między innymi Pornografię i Kosmos. Pod koniec lat 50. Gombrowicz zaczął zyskiwać międzynarodową sławę. Czytelników zachwycała poetyka jego dzieł. Przełożono je na ponad 20 języków. Pięć lat przed śmiercią przeniósł się z Argentyny do Francji. W 1968 roku został zgłoszony do Literackiej Nagrody Nobla. Podczas głosowania przegrał jednym głosem z japońskim pisarzem Yasunarim Kawabatą.
W wieku dwudziestu lat pisał najpopularniejsze w Polsce opowiadania, a przed trzydziestką zdobył światową sławę. Wyjeżdżając w 1958 roku z rządzonej wówczas przez komunistów Polski zostawiał rzeszę wielbicieli, zachwyconych między innymi książkami: Pierwszy krok w chmurach i Ósmy dzień tygodnia, a także ekranizacjami jego opowiadań: Pętla i Baza ludzi umarłych. W Paryżu Hłaskę gościł Jerzy Giedroyć, czołowy przedstawiciel politycznej emigracji, twórca liczącego się Instytutu Literackiego. Władze komunistycznej Polski wycofały wówczas z festiwalu w Cannes film Ósmy dzień tygodnia. Zakazano również wznawiania w kraju książek pisarza, ale robiły one już furorę na Zachodzie. Ich autor, bojąc się powrotu do rządzonej przez komunistów ojczyzny, poprosił o azyl polityczny w RFN. Tam związał się z gwiazdą kina Sonją Ziemann, a Instytut Literacki w Paryżu wydał autobiografię Hłaski Piękni dwudziestoletni. Po rozwodzie w lutym 1966 roku wyjechał do USA, by pisać scenariusze w Hollywood. Kariery nie zrobił. W 1969 roku wrócił do RFN, a telewizja ZDF zaoferowała mu pracę scenarzysty. Wkrótce potem zmarł w wyniku zapaści.
Doświadczył totalitaryzmów nazistowskiego i komunistycznego. Przed tym drugim uciekł za Atlantyk. Wspomnienie minionego koszmaru inspirowało go do pisania dzieł nagrodzonych Noblem. Przed wojną studiował w Wilnie, gdzie wydał tomiki wierszy Poemat o czasie zastygłym oraz Trzy zimy. Podczas okupacji niemieckiej przebywał w Warszawie. To, co widział, ujął w przejmującym wierszu Campo di Fiori. Po wojnie polskie władze szukały wykształconych osób do służby dyplomatycznej. Skorzystał z tej oferty, ale w lutym 1951 roku, będąc I sekretarzem polskiej Ambasady w Paryżu, Czesław Miłosz poprosił francuskie władze o azyl. We Francji opublikował książki Zniewolony umysł, Zdobycie władzy i Dolina Issy. Zachwyciły one czytelników na całym świecie, podobnie jak jego wiersze. W 1960 roku zaczął wykładać na Uniwersytecie w Berkeley. Po przeniesieniu się do Kalifornii zdobył popularność, która zaowocowała w 1980 roku Literacką Nagrodą Nobla. Dzięki niej mógł odwiedzić ojczyznę, gdy związek zawodowy „Solidarność” zachwiał komunistycznym reżimem. W latach 80-tych wykładał na Uniwersytecie Harvarda. W 1993 roku, kilka lat po upadku komunizmu, przeprowadził się na stałe do Krakowa, który na starość zastąpił mu umiłowane Wilno.
Wojna zmusiła go do ucieczki z Polski, a tęsknota za ojczyzną i czytelnikami sprawiła, że choć został obywatelem USA, wrócił do rządzonego przez komunistów kraju. Wańkowicz 24 września 1939 roku przekraczał granicę polsko-rumuńską jako korespondent wojenny, uciekając z Polski zaatakowanej przez hitlerowskie Niemcy, a potem także ZSRR. Trzy lata wcześniej Polska Akademia Literatury uhonorowała go nagrodą Srebrnego Wawrzynu, doceniając popularność książek: Szczenięce lata i Na tropach Smętka. Z Rumuni reporter przedostał się do Palestyny i tam wstąpił do 2 Korpusu Polskiego. W maju 1944 roku, za udział w bitwie o Monte Cassino, otrzymał Krzyż Walecznych. Poświęcony bitwie zbiór reportaży stał się ukoronowaniem dziennikarskiej twórczości Wańkowicza. Po wojnie osiadł w USA, gdzie wydał powieść Ziele na kraterze. Choć otrzymał amerykańskie obywatelstwo, w maju 1958 roku wrócił do ojczyzny. Reżim tolerował go, dopóki nie złożył podpisu pod Listem 34, protestując przeciwko zaostrzaniu cenzury. Wówczas odkryto, że pisze artykuły dla Radia Wolna Europa (niezależnej rozgłośni radiowej nadającej audycje z zachodniej Europy). W listopadzie 1964 roku sąd skazał reportera na 3 lata więzienia, jednak komunistyczne władze nie odważyły się wykonać wyroku. Wańkowicz pozostał na wolności, otoczony uwielbieniem czytelników.
Jego debiutancki tomik wierszy Wiosna i wino stał się w 1919 roku sensacją. Liryki Wierzyńskiego urzekały swym pięknem. W zdobyciu sławy pomógł mu udział w grupie poetyckiej „Skamander”. Po najeździe Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 roku, wyjechał wraz z żoną z Warszawy i dotarł do Paryża. Gdy III Rzesza pokonała Francję, schronienia szukał aż w Brazylii. Potem przeniósł się do USA. W wydanym po wojnie Pamiętniku Poety zapisał, iż przeżył ponad 60 przeprowadzek, nim osiadł w Sag Harbor na Long Island. Tam tworzył wiersze i opowiadania m.in. dla paryskiej „Kultury”. Jego eseje czytano na antenie Radia Wolna Europa. Prozą napisał książkę Życie Chopina. Angażował się też w działalności emigracyjnych środowisk niepodległościowych, dlatego w PRL był autorem zakazanym. Polacy na emigracji otaczali wiersze Wierzyńskiego uwielbieniem. A on pisał wciąż nowe, wydając 11 tomików poezji. Dokładnie tyle samo, co do wybuchu wojny. Zmarł w Londynie po ataku serca 13 lutego 1969 roku.
