Znak i karabin do ręki bierzem. Powstanie styczniowe i Rząd Narodowy 1863-1864

Rząd Narodowy był nie tylko politycznym przedstawicielstwem Powstania. Równolegle do zaborczych władz rosyjskich w latach 1862-1864 istniał i działał niezależny polski Rząd, a w sferze jego działań znajdowała się większość spraw związanych z funkcjonowaniem ówczesnego państwa, a więc administracja, finanse, policja i żandarmeria, łączność i komunikacja, prasa, wymiar sprawiedliwości, wojskowość, polityka zagraniczna. Warto tylko wspomnieć, że Rząd posiadał swych przedstawicieli w stolicach Francji, Anglii, Turcji, a także szereg agentów i współpracowników na terenach zaboru pruskiego i austriackiego. Działalność i organizacja Rządu Narodowego z lat 1863-1864 stała się wzorem dla wielu kolejnych polskich władz konspiracyjnych, stąd okres powstania można nazwać czasem istnienia pierwszego polskiego państwa podziemnego.

Dzięki licznym obiektom muzealnym związanym z działalnością Rządu Narodowego, z których najistotniejszymi są niewątpliwie rządowe tłoki pieczętne z lat powstania, udostępnione przez Lwowskie Muzeum Historyczne, wystawa pozwoliła ukazać jak różnorodne, i nieraz jak skuteczne, było funkcjonowanie tego  podziemnego powstańczego państwa.

Na wystawie można było zobaczyć także liczne pamiątki związane z Powstaniem i jego uczestnikami – fotografie, emblematy, powstańcza prasę oraz militaria, te ostatnie udostępnione przez Muzeum Militariów – oddział Muzeum Miejskiego Wrocławia.

Ważnym wątkiem w kompozycji wystawy była rola Galicji i Lwowa w latach 1863-1864. Ziemie zaboru austriackiego były terenem zakupów broni, tutaj też organizowano szeroką pomoc dla powstańców w postaci żywności, ubrań, furażu, które przez kordon przerzucane były na objęte powstaniem ziemie Królestwa. Właśnie na terenach zaboru austriackiego formowały się z ochotników oddziały powstańcze, które przenieść miały powstanie na ziemie Wołynia i Kijowszczyznę.

Charakterystyczną dla tego czasu postacią, niejako symbolizującą ówczesne pokolenie młodych Polaków, był Mieczysław Romanowski. Autor wielu wierszy i poematów o tematyce historycznej, pracownik Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, wreszcie konspirator związany z przedstawicielstwem Rządu Narodowego we Lwowie. Wiosną 1863 roku pospieszył do Królestwa i walczył w partii Marcina Borelowskiego-Lelewela. Poległ podczas odwrotu po bitwie pod Józefowem Lubelskim. Na wystawie zobaczyć można było między innymi. związane z nim pamiątki – listy i fotografie.

Wystawę zamykały obiekty przypominające obchody rocznic powstania 1863 roku, świętowanych w końcu XIX i w początkach XX wieku na ziemiach zaboru austriackiego. Szczególnie ciekawym wątkiem był także kult weteranów powstania powszechny w II Rzeczypospolitej.