Dyrektor ZNiO w latach 1827-1829
Pijar, proboszcz jarosławski, historyk, geograf, publicysta. W latach 1781-1785 wykładał gramatykę, historię i geografię w warszawskim Collegium Nobilium. Jest między innymi autorem trzytomowej Geografii, czyli opisania naturalnego, historycznego i politycznego krajów i narodów (Warszawa 1790-1794). Zebrał materiały do Słownika historyczno-statystyczno-geograficznego Galicji, z którego tylko część opisowa wyszła drukiem w 1857 roku w „Rozmaitościach. Dodatku tygodniowym do Gazety Lwowskiej”, a część słownikowa pozostała w rękopisie.
Był pierwszym dyrektorem „Księgozbioru Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie” (1827-1829). Za jego dyrektury rozstrzygnęła się sprawa nazwy Zakładu jako „Narodowego”. Największą jego zasługą, zgodnie z wolą fundatora, było uzyskanie zezwolenia na wydawanie czasopisma zakładowego pt. „Czasopism Naukowy Księgozbioru Publicznego im. Ossolińskich”. W ciągu dwóch lat Franciszek Siarczyński wydał 7 zeszytów, ósmy (za rok 1829) wyszedł już po jego śmierci.
Dyrektor ZNiO w latach 1831-1834
Ziemianin, prawnik, urzędnik, porucznik artylerii Księstwa Warszawskiego. Był następcą Franciszka Siarczyńskiego na stanowisku dyrektora Ossolineum (1831-1834). 6 września 1832 roku uruchomił czytelnię Zakładu. Najważniejszą jednak zasługą Słotwińskiego było uruchomienie już w październiku 1832 roku ossolińskiej drukarni. Z jego inicjatywy zaczęto wydawać tajne druki konspiracyjne – nielegalne pisma, broszury, ulotki i odezwy patriotyczne oraz pieśni. W 1834 roku za ich druk i propagandę rewolucyjną opieczętowano drukarnię i zamknięto czytelnię, dyrektora zaś aresztowano. Słotwiński skazany został w 1837 roku na dwanaście lat ciężkiego więzienia (karę zmniejszył do ośmiu lat sąd apelacyjny) i wywieziony do twierdzy Kufstein w Austrii, gdzie ostatecznie spędził sześć lat, ponieważ doceniono nienaganność jego postępowania. Specjalnym rozporządzeniem skonfiskowano wszystkie wcześniej wydane druki.
Dyrektor ZNiO w latach 1839-1849
Bibliotekarz, nauczyciel. Studiował prawo na Uniwersytecie Lwowskim. Od 1839 do 1849 roku był dyrektorem Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Funkcję pełnił w bardzo trudnych dla Ossolineum czasach, ponieważ w 1834 roku władze austriackie zamknęły drukarnię i pracownię litograficzną oraz czytelnię za druk nielegalnych wydawnictw patriotycznych tłoczonych z inicjatywy poprzedniego dyrektora, Konstantego Słotwińskiego. Adam Kłodziński skupił się na pracy organizacyjnej. Za jego kadencji przeprowadzono niezbędne prace budowlane. W 1846 roku ukończono alfabetyczny katalog kartkowy. Udało mu się wznowić wydawanie czasopisma zakładowego – w 1841 roku ukazał się czwarty zeszyt rocznika siódmego za 1834 rok. 9 października 1847 roku otrzymał Kłodziński zezwolenie na ponowne otwarcie drukarni i pracowni litograficznej, a 1 kwietnia 1848 roku na uruchomienie czytelni.
Dyrektor ZNiO w latach 1850-1876
Poeta, historyk, edytor. Od 1845 roku pracował w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich. W 1850 roku został jego dyrektorem. W latach 1854-1861 zajmował się skomplikowaną tekstowo i typograficznie reedycją Słownika języka polskiego Lindego, a od 1862 do 1869 roku redagował czasopismo „Biblioteka Ossolińskich”. Zainicjował publikację sześciotomowego wydawnictwa, zbioru źródeł do dziejów Polski, Monumenta Poloniae Historica. W 1864 roku własnym nakładem wydał pierwszy tom Monumentów. W 1874 roku zaczął wydawać serię Biblioteka Ossolińskich.
Dyrektor ZNiO w latach 1876-1918
Bibliotekarz, historyk, poeta. Studiował na Uniwersytecie w Królewcu, gdzie w 1866 roku obronił doktorat. W 1873 roku związał się na stałe z Zakładem Narodowym im. Ossolińskich. Funkcję dyrektora Ossolineum objął w roku 1876 i sprawował ją do śmierci. Jego dziełem jest trzytomowy Katalog rękopisów biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich (1881-1890). Napisał też pierwszą monografię instytucji Zakład Narodowy im. Ossolińskich (1894).
Dyrektor ZNiO w latach 1918-1939
Bibliograf, edytor, historyk literatury i teatru. W 1906 roku związał się zawodowo z Ossolineum. W 1918 roku został dyrektorem Zakładu i pełnił tę funkcję do śmierci. Zmarł na atak serca 19 września 1939 roku i został pochowany prowizorycznie w ogrodzie Ossolineum, ponieważ nie można było zorganizować pogrzebu w mieście ostrzeliwanym ostro przez artylerię. Był niezwykle aktywny naukowo. W 1904 roku uzyskał tytuł doktora nauk filozoficznych na Uniwersytecie Lwowskim, a w 1919 roku habilitował się na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie studium opublikowanego w 1918 roku o pierwszej polskiej książce. Redagował „Pamiętnik Literacki” (w latach 1908-1912, 1933-1937), „Książkę” (1914), „Exlibris” (1918-1920), „Rocznik Zakładu Narodowego im. Ossolińskich” (1927-1928). Jest autorem ważnego dwutomowego zbioru źródeł do dziejów teatru polskiego Oświecenia Teatr, dramat i muzyka za Stanisława Augusta (1925). Został członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, otrzymał Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury.
Dyrektor ZNiO w latach 1943-1946
Bibliotekarz, historyk sztuki, kustosz muzealny. Studiował na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie również doktoryzował się i habilitował. W Ossolineum pracował od 1922 roku, pełniąc kolejno funkcje: bibliotekarza (1922-1923), kierownika (1924), kustosza Muzeum im. Lubomirskich (1925-1939).
19 września 1939 roku zmarł Ludwik Bernacki, dyrektor Ossolineum. Mieczysław Gębarowicz wraz z Kazimierzem Tyszkowskim i Władysławem Tadeuszem Wisłockim oraz kierownikiem Wydawnictwa Antonim Lewakiem wszedł w skład samorzutnie powołanego komitetu zarządzającego Zakładem. Z początkiem roku 1940 władze sowieckie zrobiły z Ossolineum Lwowską Filię Biblioteki AN USRR, a Mieczysław Gębarowicz został kierownikiem Oddziału Sztuki tej Biblioteki. Po wejściu Niemców do Lwowa, mianowano go komisarycznym zarządcą, a następnie kierownikiem II Oddziału Państwowej Biblioteki Lwów, obejmującego bibliotekę Ossolineum i Baworowskich (1941-1944).
W połowie września 1941 roku kurator Andrzej Lubomirski w tajemnicy przed władzami niemieckimi powierzył Gębarowiczowi ogólne kierownictwo całego Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Tym sposobem Gębarowicz skupił w swoim ręku legalną władzę statutową, nadaną mu przez kuratora A. Lubomirskiego i funkcję kierownika placówki z mandatu władz okupacyjnych.
W początkach 1944 roku władze niemieckie zarządziły przeprowadzenie ewakuacji lwowskich zbiorów bibliotecznych. Gębarowiczowi (nie konsultując tego oczywiście z Niemcami) zdecydował o zapakowaniu do skrzyń również najcenniejszych zbiorów ossolińskich. Po wojnie odnaleziono szczęśliwie ten transport porzucony w okolicy Złotoryi.
W lipcu 1944 roku, po zajęciu Lwowa przez wojska sowieckie i ponownym włączeniu Ossolineum i Biblioteki Baworowskich w strukturę AN USRR, Gębarowicz został kierownikiem Polskiego Sektora Lwowskiej Biblioteki AN USRR, a następnie sprawował funkcję kierownika Oddziału Sztuki tej Biblioteki. W lutym 1950 roku zwolniono go z pracy w Bibliotece. W 1951 roku pracował w Oddziale Nauki o Sztuce Instytutu Nauk Społecznych AN USRR, a później w latach 1955-1963, tzn. do przejścia na emeryturę, w Muzeum Etnografii i Rzemiosła Artystycznego AN USRR.
W lipcu 1946 roku we Wrocławiu reaktywowano Zakład Narodowy im. Ossolińskich, co ostatecznie zwolniło Gębarowicza ze sprawowania funkcji kierowania ZNiO, powierzonej mu przez kuratora Andrzeja Lubomirskiego.
Mieczysław Gębarowicz jednak zdecydował nie opuszczać Lwowa. Pozostał w nim dobrowolnie do końca życia, gromadząc dokumentację do dziejów polskich zabytków sztuki i kultury na dawnych ziemiach wschodnich Rzeczpospolitej.
Dyrektor ZNiO w latach 1947-1949
Historyk, polonista, bibliofil, bibliotekoznawca, bibliotekarz, archiwista, edytor, redaktor i nauczyciel. Studiował i doktoryzował się na Uniwersytecie Lwowskim. Był profesorem Uniwersytetu Wrocławskiego, dyrektorem jego Biblioteki Uniwersyteckiej (od 1 września 1946 roku do 30 września roku 1963) oraz organizatorem Towarzystwa Przyjaciół Ossolineum we Wrocławiu. 10 listopada 1946 roku został jego sekretarzem generalnym. W okresie od 1 kwietnia 1947 roku do 30 czerwca 1949 roku pełnił funkcję dyrektora Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Od 1953 roku wchodził w skład Rady Naukowej Biblioteki Ossolineum, a od 1966 do 1978 roku był jej przewodniczącym. Jako dyrektor, a później przewodniczący Rady Naukowej Biblioteki Ossolineum, kładł nacisk na rozwój instytucji jako placówki naukowo-badawczej. Z jego inicjatywy opracowano i wydano dwa pierwsze tomy Inwentarza rękopisów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu (1948, 1949) oraz wznowiono edycję „Rocznika Zakładu Narodowego im. Ossolińskich”, którego tom trzeci ukazał się w roku 1948. W roku 1967, podczas obchodów jubileuszu 150-lecia działalności Ossolineum, określił postulaty badawcze w zakresie historiografii Zakładu, edytorstwa i dokumentacji zbiorów.
Dyrektor ZNiO w latach 1949-1953, w latach 1953-1958 Dyrektor Biblioteki Ossolineum
Bibliotekarz, pedagog. Od marca 1947 roku był pracownikiem Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, gdzie później pełnił funkcję kierownika Działu Czasopism. 15 maja 1949 roku objął funkcję naczelnego dyrektora Biblioteki i Wydawnictwa ZNiO. 1 lipca 1953 r. nastąpił podział Zakładu Narodowego im. Ossolińskich na dwie odrębne instytucje: Bibliotekę i Wydawnictwo, które włączono w strukturę Polskiej Akademii Nauk. E. Szlapak został wówczas mianowany dyrektorem Biblioteki Zakładu im. Ossolińskich PAN, czyli największej i najstarszej części ZNiO.
Dyrektor Biblioteki Ossolineum w latach 1960-1970
Bibliotekarz, bibliotekoznawca, historyk teatru. Studiował i doktoryzował się na Uniwersytecie Lwowskim. Od roku 1927 aż do śmierci związany z Ossolineum. Zaczynał jako stypendysta, a w roku 1929 był już kierownikiem czytelni naukowej. W czasie okupacji sowieckiej i niemieckiej pracował we lwowskim Ossolineum. W maju 1945 roku na polecenie dyrekcji Biblioteki Akademii Nauk USRR przystąpił do wyłączania druków polskich, które miały być przekazane Polsce. Sam w czerwcu 1946 roku przeniósł się do Wrocławia. Stanisław Kulczyński, tymczasowy opiekun zbiorów ossolińskich we Wrocławiu, delegował Pajączkowskiego do Przemyśla w celu przejęcia w jego imieniu ossolinianów, a po ich przybyciu do Wrocławia powierzył mu sprawowanie nad nimi opieki. 1 października 1946 roku Pajączkowski został kierownikiem odbudowywanej Biblioteki ZNiO. Całą uwagę skupił na opracowaniu księgozbioru, który oddano do użytku pierwszym czytelnikom już 1 września 1947 roku. W latach przynależności Biblioteki do Polskiej Akademii Nauk Pajączkowski pełni w niej funkcję wicedyrektora (1953-1960) i dyrektora (1960-1970). Za jego dyrektury zbiory ossolińskie w stosunku do 1947 roku wzrosły prawie czterokrotnie, osiągając w 1969 roku liczbę 785 467 jednostek.
Dyrektor Biblioteki Ossolineum w latach 1970-1990
Historyk, działacz polityczny. Studiował i habilitował się na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Doktorat obronił na Uniwersytecie Wrocławskim. Do roku 1968 etatowo związany z Komitetem Powiatowym PZPR w Sycowie, a później z Komitetem Wojewódzkim PZPR we Wrocławiu (Wydział Propagandy). W latach 1968-1990 pełnił kolejno funkcje: wicedyrektora (1968-1970) i dyrektora Biblioteki im. Ossolińskich PAN (1970-1990). Od 1 lutego 1990 roku zawodowo związany z Uniwersytetem Wrocławskim, gdzie w latach 1999-2005 pełnił funkcję dziekana Wydziału Nauk Społecznych. Jest między innymi autorem monografii Zakład Narodowy im. Ossolińskich w latach 1946-1953 (Wrocław 1990).
Dyrektor Biblioteki Ossolineum w latach 1990-1995, Dyrektor ZNiO w latach 1995-2022
Historyk, działacz opozycji demokratycznej. Studiował i doktoryzował się na Uniwersytecie Wrocławskim. W latach 1961-1990 był pracownikiem naukowo-dydaktycznym Instytutu Historycznego tegoż Uniwersytetu i zajmował się dziejami polskiego ruchu niepodległościowego i stosunków polsko-rosyjskich w XIX i XX wieku oraz historią Rosji.
Od 1990 do 1995 roku dyrektor Biblioteki im. Ossolińskich PAN. Odegrał kluczową rolę w staraniach o przyjęcie przez Sejm Rzeczpospolitej Polskiej 5 stycznia 1995 roku ustawy przywracającej Zakładowi Narodowemu im. Ossolińskich dawną nazwę i status fundacji. Rada Kuratorów Ossolineum powierzyła mu pełnienie funkcji dyrektora Zakładu Narodowego im. Ossolińskich (1995-2022). Od 1994 roku jest członkiem Polsko-Ukraińskiej Komisji ds. Wspólnego Dziedzictwa Kulturalnego.
Za jego dyrektury udało się nawiązać współpracę z instytucjami lwowskimi, w których pozostały dawne zbiory ossolińskie, szczególnie z Biblioteką im. W. Stefanyka we Lwowie.
