Początki Muzeum Lubomirskich

Z blisko trzydziestu obrazów, które wchodziły w skład pierwotnej wiedeńskiej kolekcji fundatora, na wystawie zaprezentowano dziewięć. Najciekawszym z nich jest płótno Bernarda Bellotta Wjazd Jerzego Ossolińskiego do Rzymu, przedstawiające obrosłe legendą poselstwo polskie do papieża Urbana VIII, które stanowiło jednocześnie szczytowy momentem w dziejach rodu Ossolińskich. Pozostałe eksponaty to głównie portrety rodzinne, w tym podskarbiego wielkiego koronnego Franciszka Maksymiliana Ossolińskiego, prawdopodobnie dzieło malarza lotaryńskiego z około 1737 roku, a także przypisywany Szymonowi Czechowiczowi portret Kazimierza Aleksandra Ossolińskiego z około 1750 roku. Jednym z najcenniejszych eksponatów było marmurowe popiersie ofiarodawczyni na rzecz Zakładu, Marceliny Worcellowej, wykonane w Rzymie w 1793 roku przez włoskiego rzeźbiarza Domenica Cardellego.

Z około dziewięćdziesięciu obrazów, które wchodziły w skład pierwotnej kolekcji Henryka księcia Lubomirskiego, na wystawie zaprezentowano dwadzieścia dziewięć. Wśród nich wyróżniał się zespół sarmackich portretów z XVI i XVII wieku. Wśród nich między innymi portret kasztelana lubelskiego Andrzeja Firleja, królewicza Władysława Wazy jako zwycięskiego wodza, wojewody podolskiego Stefana Humieckiego i hetmana polnego litewskiego Romana Sanguszki. Do ciekawszych należały również dwa inne dzieła szkoły polskiej: Portret prymasa Michała Poniatowskiego pędzla Marcelego Bacciarellego, oraz Sądny dzień w bożnicy Józefa Brodowskiego, przedstawiający wnętrze synagogi w Łańcucie podczas obchodów święta Nowego Roku. Z obrazów autorów szkól obcych do najcenniejszych należał wizerunek Młodej kobiety, tradycyjnie utożsamianej z królową szkocką Marią Stuart, dzieło malarza francuskiego z kręgu François Cloueta z trzeciej ćwierci XVI wieku. Wyróżniały się również przedstawienia Mężczyzny z dynastii Habsburgów niemieckiego artysty z końca XVI wieku oraz Mężczyzny w zbroi malarza czynnego w Austrii w 3. ćwierci XVI wieku. Na uwagę zasługiwała także przypisywana Janowi Brueghelowi Starszemu miniatura Krajobraz z Hermesem, Heliosem i Selene.

Znaczną wartość historyczna i artystyczną mają darowane przez Ossolińskiego i Lubomirskiego polskie medale królewskie i prywatne od XVI do XIX wieku. Obie kolekcje doskonale się uzupełniały, obie też zawierały dzieła wybitnych artystów europejskich. Wśród wystawionych wyróżniały się medale Jana Jakuba Caraglio z 1538 roku z portretem Zygmunta Starego oraz Rudolfa Lehmanna z 1596 roku z parą królewską – Zygmuntem III Wazą i Anną Austriaczką. Atrakcyjnie prezentowała się związana z Gdańskiem grupa medali z okresu manieryzmu i baroku, z efektowną pracą Jana Höhna Starszego, wykonaną w 1637 roku z okazji ślubu Władysława IV i Cecylii Renaty, a także z dziełem Jana Höhna Młodszego, upamiętniającym wiktorię wiedeńską 1683 roku. Prawdziwą rzadkością była donatywa gdańska Jana Höhna Starszego z 1644 roku. Najcenniejszym jednak z pokazywanych obiektów był medal Pawła Baudartha z 1601 roku poświęcony Mikołajowi Zebrzydowskiemu – wyjątkowy przykład polskiego medalu magnackiego.

Kolekcja monet antycznych Henryka Lubomirskiego była już na początku XIX wieku jedną z większych i bogatszych wśród zgromadzonych przez polskie rody arystokratyczne. Do dziś pozostaje ona trzonem i najcenniejszą częścią zbioru monet greckich, rzymskich, bizantyńskich, a nawet celtyckich w Ossolineum. W przypadku prezentowanych na wystawie aureusów, czyli złotych monet bitych w starożytnym Rzymie, zwraca uwagę upodobanie do kolekcjonowania monet z wizerunkami kobiet z rodziny cesarskiej, a także z przedstawieniami cezarów. Obecność wśród eksponatów obiektów z otworami sugeruje, że mogą one pochodzić ze znalezisk z terenu Barbarium, być może z dawnej Galicji Wschodniej.

Poza obrazami, medalami i numizmatami w darach Henryka Lubomirskiego znajdowały się również rzeźby, przedmioty rzemiosła artystycznego i pamiątkowo-historyczne. Z tego typu obiektów udało się odnaleźć jedynie marmurową Rękę kobiecą trzymającą kwiat, grupę Satyr i nimfa oraz Głowę cesarza Wespazjana z kamionki böttgerowskiej. Aby wypełnić tę lukę, a jednocześnie nawiązać do dawniej istniejącego w Muzeum Działu historyczno-pamiątkowego, na wystawie zaprezentowano dodatkowo zespól figurek porcelanowych. Chociaż nie pochodziły one ani ze zbiorów hrabiego Ossolińskiego, ani ze zbiorów księcia Lubomirskiego, i w większości nie były też własnością Muzeum, a jedynie depozytami złożonymi w Zakładzie w 1939 i 1940 roku, to jednak symbolicznie obrazowały niegdysiejszą różnorodność i bogactwo zbiorów ossolińskich.

Do wystawy włączono też skromny zespół pamiątek po Henryku Lubomirskim oraz jego krewnej i opiekunce, Izabeli Lubomirskiej. Były to miniatury portretowe przedstawiające założyciela Muzeum oraz księżnę marszałkową, pochodzące ze zbiorów Ordynacji Przeworskiej, a także dwa własnoręczne rysunki Henryka.

Wystawa była wynikiem współpracy siedmiu placówek bibliotecznych i muzealnych. Ze zbiorów Ossolineum pochodziły prezentowane monety i medale oraz miniatury i rysunki. Muzeum Narodowe we Wrocławiu użyczyło sześć obrazów, Lwowska Narodowa Galeria Sztuki im. Borysa Woźnickiego – siedemnaście, Lwowskie Muzeum Historyczne – jedenaście, a Lwowskie Muzeum Historii Religii – dwa. Z Ukraińskiej Narodowej Biblioteki Naukowej im. Wasyla Stefanyka we Lwowie pochodziły trzy pokazywane na wystawie rzeźby, a z Muzeum Etnografii i Rzemiosła Artystycznego Instytutu Etnologii Narodowej Akademii Nauk Ukrainy zespół trzydziestu porcelanowych figurek.

Dzięki funduszom uzyskanym przez Zakład Narodowy im. Ossolińskich od Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (w ramach programu priorytetu Ochrona dziedzictwa narodowego poza granicami kraju) zakonserwowano 11 wystawionych obrazów z Lwowskiego Muzeum Historycznego i Lwowskiego Muzeum Historii Religii.

Wybór i opracowanie obiektów: Anna Bancekowa, Elżbieta Baran, Sergiej Bogdanow, Adam Degler, Igor Chomyn, Beata Długajczyk, Oksana Kozynkiewicz, Larysa Kupczyńska, Leszek Machnik, Tatiana Sabodasz, Galina Skoropadowa.

Fotografie: Andrzej Niedźwiecki, Andrzej Solnica, Arkadiusz Podstawka, Jerzy Buława.

Konserwacja obiektów: Maria Kubaczka-Regulińska, Daniela Stankiewicz, Dagmara Onichimowska.

Wystawa zamykała obchody 190-lecia Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.